آیات صفت حضورآیات صفت حضور به آیات بیانگر حضور الهی در همه جا اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفیکی از صفات الهی، "حضور" است؛ یعنی خداوند سبحان در همه جا حاضر و شاهد مخلوقات و اعمال آنها است؛ به عبارت دیگر، عالم هستی محضر او است و چیزی از او غایب نیست. آیات بازگو کننده صفت حضور الهی را "آیات صفت حضور" می‌نامند. ۲ - چند نمونه از آیات حضور در قرآناین آیات در قرآن فراوانند که تنها به چند نمونه از آنها اشاره می‌شود: ۲.۱ - آیه ۴ سوره حدیدآیه ۴ سوره حدید : (وهو معکم این ما کنتم والله بما تعملون بصیر)؛ " و هر کجا باشید او با شماست و خدا به هر چه می‌کنید بیناست". امام خمینی آیه (هُوَ مَعَکُمْ اَیْنَ مَا کُنتُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ) را مشیر به حضور حق‌تعالی و معیت قیومیه او با همه موجودات می‌داند؛ یعنی حق‌تعالی با همه موجودات، معیت وجودی دارد و هیچ موجودی نیست مگر آنکه خدای سبحان در متن وجودی او حاضر است. از همین روی، خداوند خود را همراه با همه موجودات معرفی می‌کند. بنابر نظر ایشان در این آیه «هو» اشاره به مقام غیب‌الغیوب دارد و «معکم» اشاره به اضافه اشراقی دارد. [۳]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۴۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
یعنی اشاره به مقام معیت قیومیه حق‌تعالی دارد که با این مقام کیفیت علم حق‌تعالی به جزئیات که به طریقه احاطه وجودی و سعه قیومی است، معلوم می‌شود، البته توان ادراک حقیقت معیت قیومیت حق را کسی جز خواص اولیا الله ندارد. از این روی، تصور کیفیت معیت حق با خلق که به آن معیت قیومیه گویند مشکل می‌باشد و اصلا این معیت چگونه معیتی است علی و معلولی است یا معیت جلوه و ذی جلوه است، هر کس ادعا کند که معنای این آیه و امثال آن را فهمید در جهل فرورفته است. امام خمینی پس از بیان حصر حضور و بطون در حق‌تعالی با ارتقای سطح بحث بر این اعتقاد است که در اصل و اساس هیچ‌چیز جز آن وجود حقیقی، از حقیقت بالذات برخوردار نیست و حق‌تعالی در دل هر ذره‌ای و احاطه قیومی او بر همه چیز است. درواقع، وجود مطلق خدای متعال در عین بساطت، مشتمل بر همه موجودات است و هیچ موجودی از او سلب نمی‌شود و با همه آنها معیت وجودی دارد به همین جهت است که خداوند خود را همراه با همه موجودات معرفی می‌کند. [۸]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱۰، ص۲۸۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲.۲ - آیه ۷ سوره مجادلهآیه ۷ سوره مجادله : (ما یکون من نجوی ثلاثة الا هو رابعهم ولا خمسة الا هو سادسهم ولا ادنی من ذلک ولا اکثر الا هو معهم این ما کانوا)؛ "هیچ گفتگوی محرمانه‌ای میان سه تن نیست مگر اینکه او چهارمین آنهاست و نه میان پنج تن مگر اینکه او ششمین آنهاست و نه کمتر از این(عدد) و نه بیشتر مگر اینکه هر کجا باشند او با آنهاست". ۲.۳ - آیه ۳ سوره حدیدآیه ۳ سوره حدید: (هو الاول والآخر والظاهر والباطن وهو بکل شیء علیم)؛ "اوست اول و آخر و ظاهر و باطن و او به هر چیزی داناست". همچنین آیات صفت قرب ، آیات صفت وجه و مانند آن نیز بیانگر حضور الهی است. ۳ - مفهوم حضور خداوند در تمام هستیدر تبیین مفهوم حضور خداوند در تمام هستی گفته شده: خداوند واجب الوجود است و وجود هر موجود ممکن، از ناحیه او است و بی شک فیض هستی امکانی و موجودات ممکن، از ناحیه واجب الوجود است. بنابراین، خداوند سبحان که ذات واجب الوجود و هستی بخش ماهیات است به هر ماهیتی از وجود آن ماهیت نزدیک تر و با او هست. در بیانی دیگر، حضور و معیت خداوند سبحان را احاطه قیومی و احاطه قدرت و حاکمیت او بر موجودات دانسته‌اند. ۴ - برخورد مجسمه با آیات حضوربرخی از طرفداران تجسیم ، از ظواهر آیات صفت حضور و مانند آن استفاده جسمیت و حضور فیزیکی کرده‌اند، که این پندار با اعتقادات ضروری مسلمانان و نیز با آیات محکمی همانند: (لا تدرکه الابصار وهو یدرک الابصار…)، (لیس کمثله شیء) و مانند آن سازگار نیست و پنداری باطل است. [۱۴]
قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۱، ص۱۵۱.
[۱۵]
مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۲، ص۲۵۶-۲۵۸.
[۱۶]
مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، روش تازه‌ای درتفسیر موضوعی قرآن، ج۳، ص۲۵۵-۲۶۹.
۵ - پانویس
۶ - منبع• فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیات صفت حضور». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |